جامعه مطلوب از دیدگاه امام علی (علیه السلام)

امام علی صدای عدالت انسانی

جرج جرداق مسیحی در وصف علی(ع) می گوید:

«ای دنیا! چه می شد که همه توان خود را گرد می آوردی

و در هر روزگاری «علی» ای با آن قلب و زبان و امتیازاتش عنایت

می کردی!»او با نوشتن کتابی درباره امام علی (ع) بین شیعیان شناخته

شده است. کتاب «الامام علی صوت العدالة الانسانیه» مشهورترین کتاب اوست

جامعه مطلوب از نگاه ابر مرد تاریخ امام علی(علیه السلام)

بررسی عمده ترین عوامل مؤثر در ایجاد جامعه مطلوب

از دیدگاه امام علی(علیه السلام) در نهج البلاغه

اوصاف ویژه زمامداران

عدل: -
از نظر آن حضرت این خصوصیت از مهم ترین خصوصیاتی است
که انسان ها باید دارا باشند: بدان که برترین بندگان خدا نزد او

پیشوایی است عادل، هدایت شده و راهبر.

زمانی که زمامداران جامعه ای

عادل باشند، مسلماً در اداره امور نیز عدالت را رعایت خواهند کرد و

در نتیجه، همه امور به نحو مطلوب و درست در جایگاه اصلی خویش قرار خواهد گرفت.

البته کسی می تواند عادل باشد که هوا و هوس را از خود دور کرده باشد;

چنان که ایشان نخستین نشانه عدل را بیرون کردن هوا و هوس از دل دانسته اند.

و درباره خود به عنوان نمونه عملی انسان عادل فرمودند:

«اگر هوا و هوس بر من چیره شده بود و تنها منفعت خودم را در نظر گرفته بودم،

عدالت را برنمی تابیدم، اما هیهات که چنین شود. اگر می خواستم

به این عسل پالوده و آن مغز گندم و این بافته های ابریشمین راه می یافتم،

اما هیهات که هوا و هوس بر من چیره شود و شکمبارگی به طعام های لذیذ وادارم کند.

علم:

از نظر حضرت علی(علیه السلام) زمامداران

در هر مرتبه ای از سمت های حکومتی باید علم لازم و متناسب با آن مرتبه را داشته باشند:

سزاوارترین مردم به خلافت... داناترینشان به دستورات خداوند است.

و نتیجه حکومت نادان بر مردم را نیز تذکر داده اند:

و شما خوب می دانید که جایز نیست امامت مسلمانان را نادانان عهده دار شوند

تا با نادانی خویش مسلمانان را گمراه نمایند.

و نیز در نامه ای به مصریان، که همراه مالک اشتر بود

چون او را به حکومت آن سرزمین گماشت ـ آورده اند: لیکن نگرانی من از آن است که

نابخردان این امت زمامداری را به دست آورند

و مال خدا را دست به دست گردانند و بندگان او را به بندگی و خدمت خود گیرند

ارزش عدالت در حکومت علی(علیه السلام) تا آنجاست که

در پاسخ به پرسشگری که پرسید: عدل بهتر است یا جود؟ فرمودند:

عدل کارها را در جای خود قرار می دهد و جود و بخشش از مسیرشان خارج می کند;

عدالت تدبیرکننده ای است به سود همگان و جود به سود خاصگان.

بنابراین، عدل شریف تر و بهتر است;زیرا مفهوم عدالت این است که

استحقاق های طبیعی و واقعی در نظر گرفته شود

و به هر کس مطابق آنچه به حسب کار و استعداد لیاقت دارد، داده شود.

در این صورت، اجتماع حکم ماشینی را پیدا می کند که هر جزء آن در جای خود قرار گرفته است.

جود هرچند از نظر جود کننده که مال مشروع خویش را می بخشد فوق العاده با ارزش است،

اما یک جریان غیرطبیعی است;

مانند بدنی است که عضوی از آن بیمار است

و سایر اعضا موقتاً برای اینکه آن عضو را نجات دهند،

فعالیت خویش را متوجه او می کنند. بنابراین از لحاظ اجتماعی بهتر آن است

که جامعه چنین فرد بیماری را نداشته باشد

تا توجه اعضای جامعه به جای معطوف شدن

به طرف اصلاح و کمک به یک عضو خاص،

به سوی اصلاح عمومی اجتماعی معطوف گردد.

عدالت اقتصادی و شرایط اجرای آن:

امام علی(علیه السلام) برای زدودن شرایط ناعادلانه زندگی

و دست یابی به عدالت اقتصادی،

آن هم با توجه به بی عدالتی جامعه آن روز شعار عدالت اقتصادی را

مطرح کرد و در راه تحقق آن سیاست هایی را در پیش گرفت:

الف. دلسوزی نسبت به اموال بیت المال:

در آن زمان مهم ترین منبع درآمد حکومت آن حضرت بیت المال بود که

از راه های گوناگون مانند غنایم جنگی و اخذ مالیات به دست می آمد. بنابراین،

بیت المال که به منزله درآمد ملی حکومت ایشان و وسیله رفاه مردم بود،

از ناحیه ایشان نسبت به آن دقت و دلسوزی می شد;

چنان که وقتی شبی طلحه و زبیر بر او وارد شدند، امام(علیه السلام) چراغی را که در برابرش بود، خاموش کرد و فرمود تا چراغی از خانه برایش آوردند. طلحه و زبیر سبب آن را پرسیدند; فرمودند: روغن چراغ از بیت المال بود. سزاوار نیست با شما با روشنایی آن همنشینی کنم.ایشان در همین زمینه در نامه ای به عاملان صدقات نگاشتند: وقتی مال مردم را با افرادی روانه می سازی، به کسی بسپار که به دینداری او اطمینان داری، تا به ولی مسلمانان برساند و او میان آنان پخش کند و بر آن جز خیرخواهی دلسوز و امانت دار و حافظ و نگهبان واقعی مگمار.

امام(علیه السلام) هرگز اجازه نمی دادند مسئولان حکومتی

کوچک ترین تعرضی نسبت به اموال بیت المال مسلمانان داشته باشند.

به زیادبن ابیه در این مورد نگاشتند: به خدا قسم،

اگر به من خبر رسد که در اموال مسلمانان خیانتی کوچک یا بزرگ از تو سرزده است

چنان با تو برخورد خواهم کرد که

کم ارج و خوار و از هزینه زندگی درمانده و پریشان حال گردی.

ب. تأمین امکانات اولیه زندگی مردم: از جمله وظایف حکومت است

که در برقراری نظام سالم اقتصادی و فراهم آوردن امکانات مادی لازم برای مردم تلاش کند;

چنان که حضرت

نیز یکی از دلایل پذیرش حکومت را توجه به همین مسئله دانسته اند:

شما را بر من حقی است. از جمله، حقی را که از بیت المال دارید بگذارم.

همانا بر امام نیست جز آنچه از امر پروردگارش به عهده او واگذار شده و... رساندن

بهره های بیت المال به آنان.

امام علی(علیه السلام) در راه رسیدن به این هدف از هیچ تلاشی دریغ نکرد.

با تقلیل مالیات ها و ایجاد زمین های کشاورزی

و سپردن آن به دست مردم زندگی آن ها را رونق بخشید.

تحقق آزادی:

آزادی به عنوان یک حق مسلم، طبیعی ترین حق آدمی است.

بنابراین، یکی از مهم ترین وظایف حکومت، ایجاد آزادی های لازم، اما مطلوب و دارای حد و مرز در جامعه می باشد.

آن حضرت در جامعه آن روز انواع آزادی ها را برای مردم به ارمغان آوردند.

ایشان هرگز کسی را به زور به بیعت فرا نخواند،

بلکه هرکس در پرتو اندیشه و تفکر،

در فضایی باز و به دور از هرگونه خشونت

می توانست بیعت را بپذیرد.

ایشان حتی برای کسانی که با او بیعت نکردند

این آزادی را تجویز فرمودند و هرگز حاضر به سلب آزادی آن ها نشدند.

حتی گفته اند: وقتی عبدالله بن عمر را نزد او آوردند و بیعت نکرد،

امام از او خواست ضامنی بیاورد که دست به اغتشاش نزند.

چون ضامن نداشت خود حضرت ضامن وی گردید.

آن حضرت با خوارج نیز در منتهای درجه آزادی و دموکراسی رفتار کردند،

زندانشان نکردند و شلاقشان نزدند و حتی سهمیه آنان را از بیت المال قطع نکردند.

آن ها همه جا در اظهار عقیده آزاد بودند و حضرت خود و اصحابش با عقیده آزاد با آنان روبه رو می شدند.

مردم داری:

بر پایه این خصوصیت حکومت مردمی شکل می گیرد.

هرگاه حکومتی مردمی نباشد

و رابطه زمامداران با آنان رابطه حاکم و محکوم باشد،

تبعات جبران ناپذیری را در پی خواهد داشت

که حضرت به آن اشاره کرده اند:

هرگز مبادا بگویی که من اکنون بر آنان مسلّطم;

من امر می کنم; پس باید مرا اطاعت کنند;

که این عین راه یافتن فساد در دل و خرابی دین و نزدیک شدن تغییر و تحول در «قدرت» است.

البته این امر به صورت های گوناگونی می تواند وجود داشته باشد

که یکی از آنها صراحت و صداقت با مردم است برخورد صحیح و صریح و صادقانه با مردم

زمینه اعتقاد و اطمینان آنان را نسبت به حکومت فراهم می نماید.

آن حضرت همواره می کوشیدند که

پیوند خود را با مردم از طریق صراحت و صداقت با آنان محکم نمایند:

«آگاه باشید حق شما بر من این است که

هیچ رازی از شما پنهان نسازم .»

منبع : پرتال جامع علوم انسانی

♫♫♫

شعر و داستان/امین فرومدی

ادبیات ایران و جهان

:: موضوعات مرتبط: فرهنگی،اجتماعی،مذهبی و هنر
:: برچسب‌ها: امام علی, مسلمان, مسیحی, شیعه